گزارش
روز جهانی آزادی مطبوعات (۱۳ اردیبهشت) در حالی فرا رسیده که طی یک سال گذشته نه تنها بسیاری از خبرنگاران و شهروندخبرنگارها در شهرهای مختلف ایران با احضار، بازداشت و حکم زندان مواجه شده‌اند؛ بلکه کووید۱۹ نیز جان بسیاری از آن‌ها را گرفت. ویروسی که هنوز مقامات ایران تصمیم جدی برای مقابله با آن نگرفته و واکسن رایگان را در اختیار شهروندان و از جمله کادر رسانه قرار نداده‌اند.
از جمله روزنامه‌نگاران و عکاسان مطبوعاتی که در طی یک سال گذشته احضار، محکوم و یا روانه زندان شدند؛ «ابوالفضل امان‌الله»، «نوشین جعفری»، «کیوان صمیمی»، «امیرعباس دهباشی‌نژاد»، «مهدی سهرابی»، «الهه رمضان‌پور»، «شهرام صفری»، «الهه موسوی»، «یاشار سلطانی»، «صبا آذرپیک»، «مسعود کاظمی»، «محمدصفر لفوتی»، «محمود محمودی»، «حسین رزاق»، «عالیه مطلب‌زاده»، «عمادالدین باقی»، «مولود حاجی‌زاده»، «فرید مدرسی»، «محمد مساعد»، «پوریا پورمند»، «مهدی دریس‌پور»، «ویدا ربانی»، «فاطمه تمیمی» و «خسرو صادقی بروجنی» هستند.
تعدادی از آن‌ها مانند نوشین جعفری، کیوان صمیمی، عالیه مطلب‌زاده و خسرو صادقی بروجنی همچنان در زندان و تعدادی دیگر در انتظار اجرای احکام خود هستند و برخی از روزنامه‌نگاران نیز از ترس زندان و بازداشت ترجیح به ترک کشور گرفتند.
اما غیر از همه این احکام، سال گذشته با حکم اعدام و اجرای آن برای «روح‌الله زم»، روزنامه‌نگار و بنیان‌گذار سایت و کانال تلگرامی «آمدنیوز» نیز مواجه بودیم. ماموران سپاه پاسداران ایران در مهرماه ۱۳۹۹ روح‌الله زم را در کشور عراق ربوده و او را پس از انتقال به ایران به ۱۷ مورد اتهامی از جمله «فساد فی الارض» متهم کرد. دستگاه قضایی ایران تنها دو روز پس از صدور حکم اعدامش و قبل از نتیجه دادگاه تجدیدنظر این حکم را بدون اطلاع خانواده و وکیلش در حیاط زندان اوین به اجرا گذاشت.
«رضا معینی»، مسئول میز ایران و أفغانستان در گزارشگران بدون مرز به «خبرنگاری جرم نیست» درباره حال و هوای جهان در روز جهانی آزادی مطبوعات می‌گوید: «این روزها برای همه جهان روزهای سختی است. در رده‌بندی گزارشگران بدون مرز که به همین مناسبت منتشر شده است، جهان از نظر خبرنگاری در وضعیت خوبی به سر نمی‌برد. بحران‌های متفاوت به خصوص بحران کووید۱۹ باعث کند شدن امر اطلاع‌رسانی در بسیاری از مناطق جهان شده است. در کشورهای مستبد افزون بر سانسوری که همیشه وجود داشته، همین بحران کووید باعث تشدید ضعف اطلاع‌رسانی شده است.»
رضا معینی درباره وضعیت ایران تاکید می‌کند: «در ایران طبق گزارش‌های ما در فاصله دو اردیبهشتی که پشت سر گذاشتیم سرکوب‌ها، احضار، بازداشت و صدور احکام بیشتر شده است.»
براساس گزارش رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها در سال ۲۰۲۱ که از سوی سازمان «گزارشگران بدون مرز» در ۳۱فروردین۱۴۰۰ منتشر شد، ایران از میان ۱۸۰ کشور جهان در رتبه ۱۷۴ قرار دارد. آمارهای منتشر شده از سوی این سازمان نشان می‌دهد ایران طی ۱۰ سال گذشته در آخرین ردیف‌‌های آزادی اطلاع‌رسانی قرار داشته است.
آخرین بازداشت‌ها که با اعتراضات زیادی نیز همراه بود، مربوط به بازداشت و انتقال نوشین جعفری، خبرنگار و عکاس سینما و تلویزیون به زندان برای اجرای حکم ۴ سال حبس در بهمن ۱۳۹۹ بود. او در حال حاضر در زندان قرچک ورامین، زندانی که از نظر بهداشتی و رفاهی در وضعیت نامطلوبی به سر می‌برد، نگهداری می‌شود. همکاران او در فضای مجازی اعتراض و تعجب خود را از انتقال این عضو رسانه به زندان ابراز کردند؛ اعتراضی که هیچ واکنشی از سوی مقامات قضایی نداشت.
در طی یک سال گذشته تعدادی از روزنامه‌نگاران نیز به دلیل فضای سرکوب و ترس از بازداشت به شکل قانونی یا غیرقانونی از کشور خارج شده و به کشورهای دیگر پناه برده‌اند. از جمله این روزنامه‌نگاران می‌توان به «محمد مساعد» که با حکم ۴ سال و ۹ ماه زندان روبرو بود، اشاره کرد. او نهایتا روز ۲۸دی۱۳۹۹ به شکل غیرقانونی از مرز ایران گذشت. خروج او با یخ زدن این خبرنگار در سرمای زمستان و بازداشتش از سوی پلیس ترکیه و انتقالش به بیمارستان ختم شد. او نهایتا با مداخله فعالان حقوق بشر، اجازه یافت تا در ترکیه بماند تا درخواست پناهندگی‌اش به کشور دیگر به جریان بیافتد.
اکنون ترکیه به اولین پناهگاه روزنامه‌نگاران ایرانی برای فرار از کشور خودشان تبدیل شده است. پناهگاهی که براساس اتفاقات سال‌های گذشته چندان امن هم برای خبرنگاران ایرانی نیست و با خطر بازگردانده شدن به ایران، ترور و یا سال‌ها ماندن در پشت خط پذیرش پناهندگی بمانند.
محمد مساعد در مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی سی‌بی‌سی کانادا در تاریخ ۲۱بهمن۱۳۹۹ گفته بود: «در طی چهار دهه گذشته، ایرانیان بسیاری از ایران خارج شده‌اند و همگی امید به بازگشت دارند. من فقط امیدوارم که حداقل یک روز به ایران برگردم و مردمم را در خوشحالی و صلح ببینم.»
اما این تمام داستان تلخ خبرنگاران ایرانی نیست، ویروس کرونا طی یک سال گذشته جان بیش از ۱۵ خبرنگار ایرانی را گرفت و بر غم‌های دیگرشان افزود. براساس گزارشی از کمپین نشان مطبوعات که در اسفندماه ۱۳۹۹ منتشر شد، «علی اکرمی»، فعال سیاسی و روزنامه‌نگار، «عبدالله‌زاویه» سردبیر شیفت بامدادی خبرگزاری «فارس»، «روح‌الله رجایی» سردبیر روزنامه «جام جم»، «سهیل گوهری» مدیر روابط عمومی سابق باشگاه «استقلال»، «ابراهیم امین‌زاده» از پیش‌کسوتان روزنامه‌نگاری، «علی بهزاد» روزنامه‌نگار پیش‌کسوت، «محمدرضا حسن‌بیگی» نویسنده، روزنامه‌نگار و کارشناس قدیمی برنامه‌های «رادیو فرهنگ»، «صفر خواجوی‌راد» ویراستار پیش‌کسوت روزنامه‌های «اطلاعات» و «ایران» و نویسنده «همشهری محله»، «محمدرضا اکبری» کارتونیست روزنامه همشهری و «سیروس برزو»، سردبیر و موسس ماه‌نامه «مرزهای بیکران فضا»، هم‌چنین «مرتضی حداد» طراح، گرافیست و فعال رسانه‌ای در قزوین، «پژمان مهدوی‌فر» از روزنامه‌نگار ایلامی و فعال در خبرگزاری‌های «ایرنا» و فارس، روزنامه «ابوذر» و پایگاه خبری «تیتر آخر»، «حیدر نویدی» مدیرمسئول روزنامه «آبشار» و از پیش‌کسوتان مطبوعاتی آذربایجان‌غربی، «مهدیقلی رشیدی» سردبیر هفته‌نامه «آذربایجان بیدار» و «مهدی کاشی نهنجی» از روزنامه‌نگاران فعال استان همدان نیز از قربانیان بیماری کووید۱۹ در شهرهای مختلف بوده‌اند.
جامعه روزنامه‌نگاری ایران در فضای سرکوب و فشار حکومت آهسته به بقای خود ادامه می‌دهد؛ در حالی که بسیاری از اعضایش یا به پشت میله‌های زندان می‌روند و یا ترجیح به ترک ایران می‌دهند.